Ως χώρα ζήσαμε έναν ταραχώδη 20ο αιώνα ο οποίος μέχρι το 1913 υπήρξε θριαμβευτικός. Απελευθερώθηκαν σκλαβωμένα μέρη από την Θεσσαλία και την Ήπειρο, έως την Μακεδονία και την Θράκη, τα Νησιά του Αιγαίου και την Κρήτη.
Ακολούθησε η Μικρασιατική Καταστροφή, ο Διχασμός που διήρκησε τρεις περίπου δεκαετίες, και φτάσαμε στο έπος της Εθνικής Αντίστασης και μετά δυστυχώς στον εμφύλιο.
Από το 1950 υπήρξε μια καχεκτική δημοκρατία που τον Νοέμβρη του 1963 με την εκλογική νίκη της Ένωσης Κέντρου, κατακτήθηκε η ισότητα των πολιτών, η ελευθερία του λόγου, αναπτύχθηκε το κοινωνικό κράτος, καταργήθηκαν τα πιστοποιητικά κοινωνικών φρονημάτων.
Πιστέψαμε ότι μια νέα δημιουργική εποχή ξεκινούσε για την χώρα.
Ο Α. Παναγούλης φοιτητής στην σχολή Μηχανολόγων του ΕΜΠ, έζησε αυτή την ελπιδοφόρα μετάβαση.
Η βασιλική εκτροπή του 1965 δημιούργησε την Αποστασία η οποία έφερε την Δικτατορία των Συνταγματαρχών.
Πρωτοστάτησε στις μαχητικές διαδηλώσεις ως μέλος της ΕΔΗΝ, κτυπήθηκε και τραυματίστηκε, διεκόπει η αναστολή στράτευσής του, και το πραξικόπημα της 21ης Απριλίου 1967, τον βρίσκει στρατιώτη στην Βέροια από όπου και λιποτακτεί, μπαίνει στην παρανομία και ιδρύει την οργάνωση ‘’Ελληνική Αντίσταση’’.
Πραγματοποίησε την μεγαλύτερη αντιστασιακή πράξη που ήταν η απόπειρα κατά του Δικτάτορα Γ. Παπαδόπουλου.
Αυτό που τον κατέστησε εθνική μορφή όμως δεν ήταν η πράξη αυτή καθ’ αυτή της απόπειρας, αλλά το θάρρος και το σθένος που επέδειξε στα φρικτά βασανιστήρια που υπέστη.
Στις 17 Νοεμβρίου 1968 καταδικάστηκε δις εις θάνατον.
Η απολογία του στο στρατοδικείο, υπήρξε ένας ύμνος στην ελευθερία και την δημοκρατία, το θάρρος και η μαχητικότητα του συγκίνησε τη διεθνή κοινότητα.
Μεταφέρθηκε στην Αίγινα για εκτέλεση, τρεις φορές του έδωσαν να υπογράψει αίτηση χάριτος και τους την πέταξε.
Οι Δικτάτορες ανέκρουσαν πρίμνα όταν προσωπικότητες όπως ο Γεν. Γραμματέας του ΟΗΕ Ου Θαντ, ο Πάπας της Ρώμης, ο Πρόεδρος της Γαλλίας Στρατηγός Ντεγκωλ κ.α. με διαβήματά τους προς τους Δικτάτορες ζητούσαν την μη εκτέλεσή του.
Οι εφημερίδες και οι τηλεοράσεις όλες του κόσμου, είχαν καθημερινά αφιερώματα.
Στις πρωτεύουσες και στις μεγάλες πόλεις της Ευρώπης και του Κόσμου, γίνονταν συλλαλητήρια και καθιστικές απεργίες μπροστά από τις Ελληνικές και Αμερικάνικες Πρεσβείες, με αίτημα την μη εκτέλεση του.
Στα πεντέμισι χρόνια της φυλάκισής του, στο μπετονένιο κελί που κατασκευάστηκε ειδικά για αυτόν, στις στρατιωτικές φυλακές Μπογιατίου, έκανε τέσσερεις απόπειρες απόδρασης, εκείνη του Ιουνίου του 1969 πέτυχε. Έζησε μια βδομάδα ελεύθερος, και συνελήφθει μετά από κατάδοση.
Μετά την πτώση της Δικτατορίας, ελεύθερος πλέον κατήλθε υποψήφιος Βουλευτής στις πρώτες εκλογές 17 Νοεμβρίου 1974 με την Ένωση Κέντρου, εξελέγη τελευταίος και επικυρώθηκε η εκλογή του μετά από μέρες.
Μαχητικός στις ομιλίες του, στον δύσκολο εκείνο και άνισο αγώνα, χωρίς πόρους, και που μόνο ο αδελφός του Στάθης και ελάχιστοι φίλοι του, συμμετείχαν ενεργά στην εκλογική του καμπάνια.
Στον σύντομο κοινοβουλευτικό του βίο μόλις 17 μήνες, προέταξε την ύπαρξη πολιτικής κάθαρσης, και πρωτίστως στις ένοπλες δυνάμεις, δεν βρήκε όμως ευήκοα ωτα και αυτό τον οδήγησε να ανεξαρτητοποιηθεί και να είναι ο πρώτος ανεξάρτητος Βουλευτής της Μεταπολιτευτικής Βουλής.
Πιστεύω ότι ο θάνατός του, όσο και αν ακούγεται παράξενο ή ουτοπικό απάλλαξε ένα ασυμβίβαστο αγωνιστή, από την απογοήτευση της καθημερινής μικρότητας της πολιτικής που από τότε έκανε τα πρώτα της βήματα.
Ο Α. Παναγούλης ενοχλούσε γιατί αφύπνιζε συνειδήσεις, γιατί μαχόταν για ένα δίκαιο κράτος.
Τοποθετήθηκε στο πάνθεον των μεγάλων Ελλήνων όχι μόνο ως αγωνιστής, αλλά και με την ποίησή του που χρησιμοποιώντας το αίμα του, έγραφε τους στοίχους στους τοίχους του κελιού του.
Εκδόθηκαν τα ποιήματά του, και κυκλοφόρησαν σε όλο τον κόσμο, εξυμνήθηκε η ποίησή του από προσωπικότητες όπως ο Πιέρ Πάολο Παζολίνι, ο οποίος τις εκδόσεις των δύο ποιητικών συλλογών του, Το πρώτο Μπογιάτι και το Δεύτερο Μπογιάτι, προλόγισε με δύο ξεχωριστά εξαίρετα κείμενα.
Ο Βασίλης Βασιλικός, και άλλοι μεγάλοι δημιουργοί των γραμμάτων αναλυτικά προσέγγισαν την ηρωική πορεία του αλλά και την ωριμότητά της ποίησής του. Γράφτηκαν και άλλα βιβλία που μεταφράστηκαν και κυκλοφόρησαν σε όλο τον κόσμο, όπως το 1969 του Denis Langlois με τίτλο ‘’Αλέξανδρος Παναγούλης Το αίμα της Ελλάδας’’.
Ίσως τότε αν δε τον έβρισκε ο θάνατος θα προσπαθούσε να δημιουργήσει έναν πολιτικό σχηματισμό με Ευρωπαϊκό προσανατολισμό, με νέους ανθρώπους και με πυρήνα την ΕΔΗΝ.
Στην εποχή μας όπου ο εντυπωσιασμός είναι κυρίαρχο στοιχείο στην πολιτική, η δημοκρατία μας είναι Μιντιακή, ο λαϊκισμός κυριαρχεί, δεν θα είχε θέση και ρόλο γιατί θα ήταν ασυμβίβαστος με το διαπλεκόμενο σύστημα και γιατί η αμνημοσύνη μας διακρίνει ως λαό.
Δεν εξηγείται αλλιώς πως ο σύγχρονος Γεώργιος Καραϊσκάκης, που ήταν ο Α. Παναγούλης, εξελέγη βουλευτής με ελάχιστους ψήφους και στην κηδεία του 17 μήνες μετά, ακολούθησε πίσω από το φέρετρό του ένα εκατομμύριο λαού.
Ερμηνεύτηκε τότε από σημαντικούς αναλυτές ότι εκείνη την ημέρα Μια Κοινωνία Αποτίναξε την Συλλογική Ενοχή της, για την απραξία της στα χρόνια της επτάχρονης τυραννίας.

Ν. Σηφουνάκης*
Αρχιτέκτων
τ. Βουλευτής – Υπουργός