19 Χρόνια Φεστιβάλ Ηραία Πυθαγόρεια

Η Μύρτις συναντά τον Κούρο της Σάμου

Εισηγητής Μανώλης Ι. Παπαγρηγοράκης

Κυριακή 1 Ιουνίου 2025, ώρα 19:30

Νέο Δημαρχιακό Μέγαρο Πυθαγορείου

Κατά τη διάρκεια των έργων της εταιρείας Αττικό Μετρό, την περίοδο 1994-1995, ήρθαν στο φως σημαντικά αρχαιολογικά ευρήματα, στην περιοχή του Κεραμεικού. Συγκεκριμένα, αποκαλύφθηκε ο χώρος όπου, σύμφωνα με ιστορικές πηγές, βρισκόταν το νεκροταφείο της αρχαίας Αθήνας. Η ανασκαφή έφερε στο φως έναν ομαδικό τάφο, που περιείχε σκελετικά κατάλοιπα περίπου 150 ανθρώπων –ενηλίκων και παιδιών– οι οποίοι έζησαν και πέθαναν την εποχή του φονικού Λοιμού των Αθηνών, ανάμεσα στο 430 και 426 π.Χ.

Η ασθένεια αυτή, που αποδεκάτισε τον πληθυσμό της πόλης και στοίχισε τη ζωή ακόμη και στον ίδιο τον Περικλή, παρέμενε για αιώνες ένα από τα μεγαλύτερα ιατρικά και ιστορικά αινίγματα της ανθρωπότητας.

Για τη διερεύνηση της αιτίας, η ερευνητική ομάδα του καθηγητή Μανώλη Ι. Παπαγρηγοράκη αποφάσισε να χρησιμοποιήσει σύγχρονες μεθόδους μοριακής βιολογίας. Το δείγμα λήφθηκε από την πολφική κοιλότητα δοντιών των νεκρών, με στόχο την ανάλυση του γενετικού υλικού και τον εντοπισμό του παθογόνου παράγοντα που προκάλεσε την επιδημία. Χρησιμοποιήθηκαν τρία καλά διατηρημένα δόντια από άτομα της εποχής εκείνης, και τα αποτελέσματα της ανάλυσης DNA κατέδειξαν την παρουσία του βακτηρίου Salmonella enterica serovar Typhi —του αιτιολογικού παράγοντα του τυφοειδούς πυρετού.

Η ανακοίνωση των επιστημονικών ευρημάτων πραγματοποιήθηκε τον Μάιο του 2006 στη Μεγάλη Αίθουσα Τελετών του Πανεπιστημίου Αθηνών, σηματοδοτώντας μια ιστορική στιγμή στην ανασύνθεση του παρελθόντος με εργαλεία της σύγχρονης επιστήμης.

Ανάμεσα στους σκελετούς του ομαδικού τάφου βρέθηκε το εξαιρετικά καλά διατηρημένο κρανίο ενός κοριτσιού, περίπου 11 ετών. Έφερε ακόμη μέρος της νεογιλής του οδοντοφυΐας, σε συνύπαρξη με τα μόνιμα δόντια —ένα γνώρισμα της ηλικίας του. Η άριστη κατάσταση του κρανίου, με πλήρη κάτω γνάθο και όλα τα δόντια, ενέπνευσε την ιδέα της ανάπλασης του προσώπου ενός παιδιού από την εποχή του Περικλή.

Έτσι γεννήθηκε η Μύρτις.

Με τη μέθοδο «Μάντσεστερ», κατασκευάστηκε ένα ακριβές εκμαγείο του κρανίου και στη συνέχεια αποκαταστάθηκε με επιστημονική ακρίβεια το πρόσωπό της. Η Μύρτις παρουσιάστηκε στο κοινό τον Απρίλιο του 2010, στο Μουσείο της Ακρόπολης, συγκινώντας και εντυπωσιάζοντας επιστήμονες και επισκέπτες από όλο τον κόσμο.

Η Μύρτις, ωστόσο, δεν έμεινε απλώς μια σιωπηλή μάρτυρας της ιστορίας. Το Περιφερειακό Κέντρο Πληροφόρησης του ΟΗΕ την ανακήρυξε «φίλη των Αναπτυξιακών Στόχων της Χιλιετίας», και το Σεπτέμβριο του 2010 η μικρή Αθηναία «ταξίδεψε» ως πρέσβειρα του ΟΗΕ, στέλνοντας ένα συγκλονιστικό μήνυμα στους ηγέτες της διεθνούς κοινότητας κατά τη Σύνοδο Κορυφής για τους Αναπτυξιακούς Στόχους.

Η ιστορία της Μύρτιδος —μιας μικρής Αθηναίας που πέθανε σε μια από τις πιο σκοτεινές στιγμές της ιστορίας— ζωντανεύει ξανά στο πλαίσιο του Φεστιβάλ «Ηραία – Πυθαγόρεια» , με την υποστήριξη του Ινστιτούτου για το Παιδί, μέσα από μια ιδιαίτερα ενδιαφέρουσα ομιλία του Μανώλης Ι. Παπαγρηγοράκη η οποία θα αναδείξει τη συναρπαστική συνάντηση της αρχαιολογίας, της ιστορίας και της σύγχρονης επιστήμης. Μια ομιλία που μας καλεί να κοιτάξουμε το παρελθόν με μάτια σύγχρονα και καρδιά ανοιχτή!

Λίγα λόγια για τον διακεκριμένο εισηγητή:

Ο Μανώλης Ι. Παπαγρηγοράκης αποφοίτησε από την Οδοντιατρική Σχολή του Εθνικού και Καποδιστριακού Πανεπιστημίου Αθηνών και φοίτησε στην Ιατρική Σχολή του ίδιου Πανεπιστημίου.

Ειδικεύθηκε στην Ορθοδοντική στο Πανεπιστήμιο του Bergen της Νορβηγίας, εστιάζοντας το ενδιαφέρον του στα άτομα με ειδικές ανάγκες και στην άπνοια ύπνου.

Έχει διατελέσει για πολλά χρόνια Γενικός Επόπτης Σπουδών του Μεταπτυχιακού Προγράμματος Μουσειολογίας του Πανεπιστημίου Αθηνών.

Η χρόνια ενασχόλησή του με την αρχαιολογία και την αρχαιοπαθολογία-παλαιοπαθολογία τον οδήγησαν, στην ανάπλαση του προσώπου, της Αυγής της Μεσολιθικής γυναίκας του 7000 π.Χ. από το σπήλαιο της Θεόπετρας, στα Τρίκαλα Θεσσαλίας, της Μύρτιδος, ενός κοριτσιού που έζησε στην Αρχαία Αθήνα, το 430 π.Χ., καθώς και στην ανίχνευση της Salmonella enterica Typhi, η οποία προκαλεί τον τυφοειδή πυρετό, ως αιτιολογικό παράγοντα του μεγάλου Λοιμού της Αθήνας του 5ου αιώνα π.Χ., μιας μάστιγας που σκότωσε τον Περικλή αλλά και τη Μύρτιδα, κατά τη διάρκεια του Πελοποννησιακού Πολέμου.