Το Πάσχα στο βόρειο Αιγαίο είναι μια μαγευτική εμπειρία καθώς κάτοικοι και επισκέπτες απολαμβάνουν ιδιαίτερα έθιμα και μοναδική κουζίνα, με φόντο γραφικές εκκλησίες και όμορφη θέα.

Ικαρία. Φωτ. Shutterstock

Πυργί Χίου. Φωτ. Shutterstock

Χίος και Ικαρία: Οι ρουκέτες και τα Τραπέζια Συμφιλίωσης 

Το πιο γνωστό έθιμο του Πάσχα στη Χίο είναι αυτό των ρουκετών, με ρίζες από την περίοδο της τουρκικής κατοχής. Οι δυο μεγαλύτερες ενορίες του Βροντάδου, αυτές του Αγίου Μάρκου και της Παναγίας της Ερυθιανής, ανταλλάζουν πυρά το βράδυ του Μεγάλου Σαββάτου με χιλιάδες αυτοσχέδιες ρουκέτες. Η οπτική εμπειρία που αποκομίζει ο επισκέπτης είναι φαντασμαγορική.

Στα χιώτικα Μαστιχοχώρια της Χίου, όπως τα Μεστά και το Πυργί, αλλά και στη νότια Ικαρία, τη Μεγάλη Εβδομάδα οι νέοι φτιάχνουν σωρούς με κλαδιά και  κούτσουρα που τα ανάβουν με το άκουσμα του «Χριστός Ανέστη» και το πρώτο βαρελότο. Το έθιμο αυτό των Φανών συμβολίζει την αναγέννηση μετά από την καύση. Τα ύψος του κάθε φανού φθάνει και τα οκτώ μέτρα, και υπάρχει συναγωνισμός για το ποιο χωριό θα φτιάξει τον μεγαλύτερο. Πολλές φορές μάλιστα, το χωριό περιφρουρεί τον φανό του, για να μην τους κλέψουν τα φύλλα και χαμηλώσει ο όγκος της φωτιάς.

Στις Ράχες της Ικαρίας, αλλά και σε άλλα χωριά του νησιού, το πρωί της Δευτέρας του Πάσχα, οι κάτοικοι συμμετέχουν στο «συντράπεζο» στις αίθουσες των πολιτιστικών συλλόγων όπου προσφέρεται στους συνδαιτυμόνες βραστή γίδα («πρόθεση») που έχει προηγουμένως ευλογήσει ο παπάς του χωριού. Η συγκέντρωση αυτή που ονομάζεται «Μνημόσυνα», έχει τις ρίζες της στις προχριστιανικές Αγάπες και παλαιότερα ήταν στην Ικαρία μια μέρα για τη συμφιλίωση των κατοίκων.

Οι ρουκέτες στον Βροντάδο Χίου. Φωτ. ΓΙΩΡΓΟΣ ΤΣΑΦΟΣ

Λήμνος: Η αναπαράσταση των Παθών και το έθιμο των Ιπποδρομιών

Με πρωτοβουλία του πολιτιστικού συλλόγου του Μούδρου, διοργανώνονται χωριό θεατρικά δρώμενα όπου νέοι ανεβάζουν πράξεις από το χρονικό της Μεγάλης Εβδομάδας, από τον Μυστικό Δείπνο μέχρι τη Σταύρωση και την Ανάσταση. Η αναπαράσταση γίνεται τη Μεγάλη Παρασκευή, κατά την περιφορά του Επιταφίου.

Εφέτος θα πραγματοποιηθούν εκκλησιαστικές εκδηλώσεις, που αφορούν την τιμή της εορτής και της ιεράς εικόνος της Παναγίας της «Κακαβιώτισσας», που αποτελεί έμβλημα και πνευματική αναφορά του νησιού και εορτάζεται πανηγυρικά στο φυσικό σπήλαιο του όρους Κάκαβος όπου βρέθηκε.

Λέσβος: Τα πανάρχαια έθιμα και ο Επιτάφιος στον Μόλυβο

Στον Μόλυβο της Λέσβου ο Επιτάφιος του Αγίου Παντελεήμονα, στολισμένος με μύρα που μοσχοβολούν, περνά από το πανέμορφο σοκάκι με τα κρεμασμένα «σαλκίμια», ένα είδος ακακίας με μωβ άνθη που κρέμονται σαν τσαμπιά με σταφύλι από τις πέργκολες του στενού.

Το Πάσχα στη Λέσβο έχει πανάρχαια συμβολικά έθιμα που έφεραν οι πρόσφυγες της Μικρασίας και αποτελούν μοναδικές τοπικές ιδιαιτερότητες. Στην πρώτη Ανάσταση το μεγάλο Σάββατο, όπως και το βράδυ της Ανάστασης, στον Άγιο Θεράποντα γίνεται η αναπαράσταση της θραύσης των πυλών του κάτω κόσμου. Στη Παναγιούδα, πέντε χιλιόμετρα βόρεια της Μυτιλήνης, μόλις ακουσθεί το Χριστός Ανέστη αρχίζουν οι πυροβολισμοί προς ένα κορμό στην παραλία με το ομοίωμα του «ηττημένου» Ιούδα στην κορυφή του. Οι χιλιάδες πυροβολισμοί κόβουν τον κορμό του δένδρου τρεις φορές και ο Ιούδας «ηττάται».

Στην όμορφη ορεινή Αγιάσο, υπάρχει το μοναδικό με παγανιστικό υπόβαθρο έθιμο να πλάθονται 12 σταυροί, όσοι τα 12 Ευαγγέλια και οι 12 μαθητές του Χριστού από λιωμένα κεριά της Ανάστασης. Σκοπός του εθίμου είναι να διώξει το κακό από κάθε σπίτι, αλλά και τα έντομα μιας και τα σταυρουδάκια κολλιούνται στις εισόδους και τα ανοίγματα του σπιτιού. Οι Κούνιες, ένα επίσης πανάρχαιο έθιμο που είναι διαδεδομένο και σε πολλά άλλα νησιά, γίνεται στη Μήθυμνα, τον Πολιχνίτο, στην Κλειού και την Καλλονή. Από τη Μεγάλη Δευτέρα μέχρι τη γιορτή της Αναλήψεως τα κορίτσια χρησιμοποιήσουν τις κούνιες που ετοίμασαν τα αγόρια, ακούγονται τραγούδια στο πνεύμα των ημερών και ανταλλάσσονται κουλούρια και λουλούδια τα οποία κρέμονται στην κούνια. Σύμφωνα με την το έθιμο έχει τις ρίζες του στην αρχαία λατρεία της Αφροδίτης ή κατά άλλους στο μύθο της Ηριγόνης και του Ικάριου και στην αθηναϊκή γιορτή της Αιώρας. 

Ο επισκέπτης για τις ημέρες του Πάσχα στη Λέσβο, δεν πρέπει να χάσει την ευκαιρία να δει το Πάρκο του Απολιθωμένου Δάσους, ένα από τα σημαντικότερα φυσικά γλυπτά της φύσης στην Ευρώπη, με δένδρα ηλικίας 20 εκατομμύριων χρόνων.

Σάμος: Τα τουφέκια και η σαμιώτικη τραμπανκόλα

Την Κυριακή της Ανάστασης, στο χωριό Μαραθόκαμπος πραγματοποιείται τα τελευταία 100 χρόνια το έθιμο των «Τουφεκιών» που έχει τις ρίζες του στα χρόνια της επανάστασης του 1821 και για το οποίο ανταγωνίζονται οι έξι ενορίες του χωριού. Πολλούς μήνες πριν, μαζεύονται τα υλικά και κατασκευάζεται ένας μεγάλος αριθμός εκτοξευτήρων που τοποθετούνται σε ασφαλές μέρος πάνω στο χώμα. Όλες οι ενορίες συναντιούνται το μεσημέρι της Κυριακής σε μια συγκεκριμένη τοποθεσία, και δίνεται το σύνθημα για να ξεκινήσουν οι «Τουφεκιές». Οι καπνοί που ακολουθούν τις συνεχόμενες εκρήξεις δημιουργούν ένα ιδιαίτερα εντυπωσιακό θέαμα.

Σε ορισμένα χωριά της Σάμου διατηρείται, όπως και σε άλλα νησιά, το έθιμο με τις κούνιες. Τραμπανκόλα (ή σανιδόκλα) είναι η ονομασία της κούνιας που φτιάχνεται ειδικά για την ημέρα της Λαμπρής στη Σάμο και κατ΄επέκταση του εθίμου. Σε μεγάλα δέντρα του χωριού ή κοντά στο χωριό στήνονται μεγάλες κούνιες και στη μέση τους κάθονται μία με δύο κοπέλες τραγουδώντας ενώ στην άκρη στέκεται από ένα παλικάρι που δίνει το ρυθμό. Τα παλιά χρόνια ήταν ένας τρόπος για να εκφράσουν τα συναισθήματά τους για το αγόρι που αγαπούσαν ή για να αναπτυχθεί φλερτ ανάμεσα σε δύο νέους.

Αρχοντικά εδέσματα από τις τοπικές κουζίνες

Το κύριο φαγητό της Λαμπρής στο βορειοανατολικό Αιγαίο είναι αρνάκι ή κατσίκι γεμιστό στον φούρνο. Οι συνταγές στη Λήμνος, τη Σάμο, την Ικαρία, τη Χίο και τη Λέσβο έχουν πολλά κοινά στοιχεία με αρκετές και ενδιαφέρουσες όμως παραλλαγές. Η γέμιση γίνεται με ρύζι, εντόσθια, μπόλικα μυρωδικά και κρεμμυδάκια. Στη Λέσβο βάζουν σταφίδες ή και κουκουνάρι, στην Ικαρία το λένε «οφτό» και το ψήνουν σκεπασμένο με ζυμάρι, για να μην καεί. Το φουρνίζουν το Σάββατο της Ανάστασης, για να είναι έτοιμο την Κυριακή. Στη Λήμνο το «κασπακινό» είναι μια συνταγή με κομμάτια κρέατος στον φούρνο, ψημένα με μυρωδικά της άνοιξης, ρύζι που ψήνεται μέσα στον ζωμό του κρέατος και φρέσκο τυρί καλαθάκι. Σε κάποια μικρασιάτικα σπίτια στη Λέσβο το αρνί κυρίως μαγειρεύεται και «φρικασέ» με μαρούλια και αυγολέμονο.

Νόστιμες παραδόσεις: Οι κουλούρες, οι κουτσές και τα λαζαράκια

Το Σάββατο του Λαζάρου, στην Ικαρία και στη Λέσβο φτιάχνουν τα λαζαράκια, που μοιάζουν με σταφιδόψωμα. Φτιάχνουν ένα ομοίωμα «φασκιωμένης» κούκλας, στα μάτια της βάζουν γαρίφαλα και με τη ζύμη φτιάχνουν χέρια τα οποία σταυρώνουν, όπως κάνουν στους νεκρούς. Στη Χίο φτιάχνουν τις κοφινιές (μεγάλα κουλούρια) και τις κουτσές (κουλούρια σε σχήμα κούκλας). Ένα ωραίο έθιμο της Λαμπροβδομάδας, δηλαδή της εβδομάδας μετά το Πάσχα, αποτελούν οι λημνιακές κουλούρες που είναι ένα αρτοσκεύασμα σε σχήμα ψαριού. Η ζύμη κόβεται με ψαλίδι για να αποκτήσει το σχήμα που έχουν τα λέπια και στην κοιλιά του ψαριού ανοίγουν μια θήκη όπου τοποθετούν ένα κόκκινο αυγό.

ΠΗΓΗ