Κανείς δεν μπορούσε να φανταστεί πως κάποια στιγμή, κάτοικοι της Λέσβου θα στραφούν δικαστικά κατά του δικαιώματος του αυτοπροσδιορισμού των λεσβιών. Και όμως. Έγινε και αυτό. Μια ημέρα σαν σήμερα. Πριν από 15 χρόνια. Σε μια δίκη που «τράβηξε» πάνω της, τα φώτα της δημοσιότητα.

Του Νίκου Δεμισιώτη

Κακά τα ψέματα στην Ελλάδα οι περισσότεροι έχουν μια... αδυναμία στις μηνύσεις, στα ασφαλιστικά μέτρα και στις δίκες. Μια δικομανία την έχουμε σαν λαός, ας μην κρυβόμαστε. Ακόμα και για τους Έλληνες, ωστόσο, η εκδίκαση των ασφαλιστικών μέτρων που έγινε μια ημέρα σαν σήμερα πριν από 15 χρόνια, προκάλεσε εντύπωση. Αφορούσε την προσφυγή που είχαν κάνει στη Δικαιοσύνη, τρεις Λέσβιοι οι οποίοι ζητούσαν από το δικαστήριο να απαγορεύσει στις λεσβίες να χρησιμοποιούν τη λέξη για να αυτοπροσδιοριστούν σεξουαλικά!

Σαπφώ η λεσβία (;)

Η ομοφυλοφιλία, προφανέστατα, υπήρχε από την αρχαιότητα. Για έναν περίεργο λόγο, ωστόσο, η ομοφυλοφιλία μεταξύ των γυναικών δε συζητήθηκε (είτε αρνητικά, είτε θετικά) όσο εκείνη μεταξύ των ανδρών. Ίσως γι' αυτό τον λόγο η λυρική ποιήτρια Σαπφώ, με καταγωγή από τη Λέσβο, είναι τόσο άρρηκτα συνδεδεμένη με τον λεσβιακό έρωτα. Στην πραγματικότητα, βέβαια, κανείς δεν ξέρει αν στην πραγματικότητα η Σαπφώ ήταν λεσβία ή όχι.

Η Σαπφώ ήταν παντρεμένη (ή έτσι έχει επικρατήσει τουλάχιστον) με έναν πλούσιο, ονόματι Κερκύλα. Η Σαπφώ έγραψε ερωτικά ποιήματα, ύμνους στους θεούς και τραγούδια του γάμου. Τα ποιήματα της τα μελοποιούσε και τα τραγουδούσε η ίδια παίζοντας άρπα.

Μετά από κάποιες περιπέτειες που την ανάγκασαν να φύγει και να πάει μέχρι τη Σικελία, η Σαπφώ κατάφερε και άνοιξε ένα Ωδείο στη Λέσβο. Μαθήτριές της ήταν κυρίως νεαρές αριστοκράτισσες του νησιού με τις οποίες η Σαπφώ είχε έρθει κοντά. Στην πραγματικότητα το «πόσο κοντά» είχαν έρθει κανείς δεν το ξέρει. Το ζήτημα, ωστόσο, είναι πως οι κωμωδιογράφοι της εποχής, πιάστηκαν από αυτή τη σχέση και κατάφεραν να δυσφημήσουν την Σαπφώ αλλά κυρίως το έργο της. Πιθανότητα αυτός ήταν και ο σκοπός τους. Να μειώσουν το έργο της Σαπφούς. Αυτό, ωστόσο, που κατάφεραν στην πραγματικότητα ήταν να δώσουν τον προσδιορισμό λεσβία στις ομοφυλόφιλες γυναίκες!

Στα έργα της, πράγματι, εξυμνείται η αγάπη και ο έρωτας ανάμεσα στις γυναίκες. Από αυτό το σημείο, ωστόσο, μέχρι το ότι η ίδια έκανε έρωτα με γυναίκες... μια, κάποια, απόσταση υπάρχει. Σύγχρονοι μελετητές του έργου της αμφισβητούν ευθέως και ανοιχτά την ομοφυλοφυλική φύση της Σαπφούς καθώς δεν υπάρχει η παραμικρή απόδειξη που να δείχνει το αντίθετο.

Και υπάρχει και κάτι άλλο. Είναι αποδεδειγμένο, πλέον, ιστορικά πως (αν όχι όλα) τα περισσότερα από τα ποιήματα της Σαπφούς, έχουν υποστεί «διορθώσεις» από τους εκδότες της οι οποίοι έκοβαν και έραβαν ανάλογα με τα γούστα τους και κυρίως ανάλογα με το τι θεωρούσαν τολμηρό και τι όχι. Πρακτικά αυτό σημαίνει πως ίσως το νόημα των όσων ήθελε να πει η ποιήτρια να έχει στην πραγματικότητα αλλοιωθεί σε μεγάλο βαθμό. Ένα χαρακτηριστικό παράδειγμα (και πιο σύγχρονο) είναι η μετάφραση που έκανε το 1711 ο Ambrose Philips στην «Ωδή στην Αφροδίτη» όπου μετά την... κοπτοραπτική, απεικόνισε το αντικείμενο του πόθου της Σαπφούς ως αρσενικό, ενώ στην πραγματικότητα είναι θηλυκό, μια ανάγνωση που συνέχισε από σχεδόν κάθε άλλο μεταφραστή του ποιήματος μέχρι τον εικοστό αιώνα.

Η Σαπφώ, σύμφωνα με τον Οβίδιο, φέρεται να αυτοκτόνησε (έπεσε στα βράχια), από ερωτική απογοήτευση επειδή ο έρωτάς της για τον Φάωνα έμεινε ανεκπλήρωτος. Οι σύγχρονοι ιστορικοί, λένε, πως κάτι τέτοιο δεν ισχύει και πως η ποιήτρια πρέπει να πέθανε σε ηλικία 50 ετών. Σε κάθε περίπτωση, ακόμα και σήμερα, η σεξουαλικότητα της Σαπφούς παραμείνει ένας άλυτος γρίφος ή όπως ορθά το περιέγραψε ο διάσημος καθηγητής πανεπιστημίου και ιστορικός André Lardinois, παραμένει το «Μεγάλο Σαπφικό Ερώτημα».

Για την ιστορία, πάντως, πρέπει να αναφερθεί πως ο Αριστοτέλης ονόμαζε «λεσβιάζουσες» τις γυναίκες που έκαναν προσπάθειες να χειραφετηθούν, ενώ στα αγγλικά η λέξη lesbian αναφέρεται πρώτη φορά ως επίθετο που υποδηλώνει σεξουαλική συμπεριφορά στο λεξικό της Οξφόρδης το 1890 και ως ουσιαστικό το 1925. 

Μια δίκη ξεχωριστή απ' όλες τις άλλες

Μια ημέρα σαν σήμερα, το 2008, ξεκίνησε στο Μονομελές Πρωτοδικείο Αθηνών μια δίκη λίγο διαφορετική από αυτές που έχουμε συνηθίσει και για τον λόγο αυτό «τράβηξε» πάνω της τα φώτα της δημοσιότητας απ' όλο τον κόσμο. Εκείνη την ημέρα, λοιπόν, εκδικάστηκαν τα ασφαλιστικά μέτρα κατά της Ομοφυλοφιλικής Λεσβιακής Κοινότητας Ελλάδας (ΟΛΚΕ), που κατέθεσαν τρεις κάτοικοι της Λέσβου, διεκδικώντας την... αποκλειστικότητα στο όνομα του νησιού για τον προσδιορισμό των καταγόμενων από τη Λέσβο.

Όπως ήταν φυσικό από νωρίς το πρωί εκείνης της ημέρας, έξω από τα δικαστήρια βρέθηκαν πολλοί δημοσιογράφοι και τηλεοπτικές κάμερες προκειμένου να καταγράψουν τα όσα θα συμβούν. Ήταν τόσος ο κόσμος που είχε συγκεντρωθεί έξω από τη δικαστική αίθουσα που όσοι περνούσαν και δεν ήξεραν τι συμβαίνει ρωτούσαν για να μάθουν ποιός είναι ο λόγος που υπάρχει αυτή η πολυκοσμία. Βέβαια, όπως αναφέρουν τα ρεπορτάζ της εποχής, μόλις πληροφορούνταν το αντικείμενο της δίκης προσπερνούσαν γελώντας.

Όπως υποστήριζαν οι τρεις Λέσβιοι που κατέθεσαν τα ασφαλιστικά μέτρα, η χρήση της λέξης με στόχο τον σεξουαλικό προσανατολισμό ορισμένων γυναικών «προσβάλλει παρανόμως την ιστορική και γεωγραφική ταυτότητα και προσωπικότητά τους». Ένας εκ των τριών, ο Δημήτρης Λάμπρου, εκδότης του περιοδικούς «Δαύλος» είχε γράψει στο περιοδικό του πως: «αποφασίσαμε να αντιδράσουμε ως Λέσβιοι σε ένα παγκόσμιο φαινόμενο, το οποίο θεωρούμε ότι υποκρύπτει μία απρόκλητη επιθετικότητα ή ρατσισμό κάποιων ιδιόρρυθμων ατόμων εναντίον όσων δε χαρακτηρίζονται από αντίστοιχες ιδιορρυθμίες», ενώ σε δηλώσεις του στην εφημερίδα «Τα Νέα» είχε συμπληρώσει πως «τα ασφαλιστικά μέτρα είναι μία καθαρά αμυντική στάση, αφού αισθανόμαστε ότι κλέβουν κάτι δικό μας. [...] Και αν η απόφαση μας δικαιώσει, θα προσφύγουμε και στα διεθνή δικαστήρια για να απαγορευθεί η χρήση της λέξης και από τις ξένες οργανώσεις».

Από την πλευρά του ο Γιάννης Αχλιώπτας, εκπροσωπώντας τους τρεις κατοίκους της Λέσβου που προσέφυγαν στη Δικαιοσύνη, είχε καταθέσει πως «Οι λεσβίες έχουν κάθε δικαίωμα να αυτοπροσδιορίζονται σεξουαλικά, όχι όμως να σφετερίζονται τον τόπο καταγωγής μας. Σεβόμαστε απόλυτα τις σεξουαλικές τους προτιμήσεις, αλλά δεν μπορεί να προσβάλλεται ο τόπος καταγωγής μας. Η νεολαία του νησιού έχει μπερδευτεί...»!

Αντίθετα, ο πληρεξούσιος δικηγόρος της ΟΛΚΕ Βασίλης Χειρδάρης είχε πει ότι «η αίτηση έγινε για λόγους εντυπωσιασμού» και επικαλέστηκε μάλιστα πρόσφατα δημοσιεύματα του διεθνούς Τύπου που μιλούσαν για γελοιοποίηση της χώρας μας μέσω αυτής της κίνησης. Σε ανακοίνωσή της, η Κοινότητα, έκανε λόγο για... γελοιότητες: «Πρόκειται για έναν όρο που δε χρησιμοποιήσαμε εμείς για πρώτη φορά. Αντίθετα τον υιοθετήσαμε από τα ξένα ευρωπαϊκά και αμερικανικά κινήματα, από τη Βρετανία μέχρι τη Ρωσία» δήλωσε η εκπρόσωπος της Κοινότητας Ευαγγελία Βλάμη.

Τελικά, μετά από εκείνο τον ολιγοήμερο ντόρο που είχε προκληθεί, στην πραγματικότητα κανείς δεν ασχολήθηκε στην πραγματικότητα με τη συγκεκριμένη υπόθεση ενώ και το δικαστήριο, λίγες εβδομάδες αργότερα και συγκεκριμένα στις 28 Ιουλίου 2008 με την υπ. αρ. 6310/2008 απόφασή του, απέρριψε τα ασφαλιστικά μέτρα.

ΠΗΓΗ