Tα τελευταία χρόνια όλο και περισσότεροι από μας ψάχνουμε και προτιμάμε προϊόντα, τα οποία παράγονται με πιο ήπιες και αγνές μεθόδους. Αυτή η στροφή σε εναλλακτικές και παραδοσιακές πρακτικές μας έκανε να ξαναθυμηθούμε ένα φυτό που οι γιαγιάδες μας και ίσως και οι μαμάδες μας χρησιμοποιούσαν κάθε χρόνο τις ημέρες του Πάσχα. Ο λόγος για το περίφημο ριζάρι ή ερυθρόδανο το βαφικό (rubia tinctorum).
Το φυτό αυτό είναι ένας αυτοφυής θάμνος που ευδοκιμεί σε όλη την ελληνική επικράτεια και ήταν γνωστό ήδη από την αρχαιότητα για τις ιδιότητές του. Η ρίζα του περιέχει μια χρωστική ουσία, την αλιζαρίνη, με την οποία έβαφαν υφάσματα και το χρώμα που προέκυπτε ήταν σταθερό και ανεξίτηλο. Υπάρχουν αρχαιολογικά ευρήματα που μαρτυρούν τη χρήση του φυτού ως μέσο βαφής από τον 3ο αι. π.χ.
Το εντυπωσιακό όμως που πολλοί αγνοούν είναι ότι το ριζάρι έπαιξε σημαντικό ρόλο στη νεότερη ιστορία της χώρας μας, προτού αυτή αποτινάξει τον τουρκικό ζυγό.
Η περιοχή της Θεσσαλίας υπήρξε από τις μεγαλύτερες παραγωγούς και μεταποιητές υφασμάτων βαμμένων με ριζάρι. Μάλιστα στο χωριό Αμπελάκια της Λάρισας δημιουργήθηκε ο πρώτος στην παγκόσμια ιστορία συνεταιρισμός (1778-1780), ο οποίος αριθμούσε 6.000 μέλη και είχε ως αντικείμενο την παραγωγή, επεξεργασία και εμπορία κόκκινων νημάτων βαμμένων με ριζάρι.
Ο σουλτάνος με ειδικό φιρμάνι πιστοποιούσε την άριστη ποιότητα των υφασμάτων, τα οποία διακινούνταν στις μεγαλύτερες πόλεις της Ευρώπης. Άλλωστε για το σκοπό αυτό ο συνεταιρισμός διατηρούσε 17 γραφεία σε 8 μεγάλες ευρωπαϊκές πόλεις. Τα Αμπελάκια απέκτησαν μεγάλο πλούτο και ευμάρεια όσο ο συνεταιρισμός λειτουργούσε, κάτι που ακόμα και σήμερα μαρτυρούν τα ωραία αρχοντικά της εποχής εκείνης.
Στα 1812 ο συνεταιρισμός διαλύθηκε λόγω της επέλασης του Ναπολέοντα και της διάλυσης του ευρωπαϊκού τραπεζικού συστήματος, οπότε και χάθηκαν τα χρήματα του συνεταιρισμού. Επιπλέον την ίδια εποχή ξεκίνησε η Βιομηχανική επανάσταση κατά την οποία εφευρέθηκε η πρώτη μηχανή γνεσίματος μαλλιού, ενώ όσον αφορά τη χημική βιομηχανία, στο εργαστήριο παρήχθη μια χημική ένωση, η ανιλίνη, που αντικατέστησε τις φυτικές βαφές. Έτσι ο συνεταιρισμός διαλύθηκε και σταμάτησε η επεξεργασία του ριζαριού.
Και το φυτό πέρασε στη λήθη; Ίσως, αλλά σε πολλές αγροτικές περιοχές της χώρας εξακολούθησαν να το χρησιμοποιούν, όχι πια για τη βαφή υφασμάτων, αλλά των πασχαλινών αβγών”
Έτσι κάνουν και στο χωριό μου, στον Μεσότοπο της Λέσβου και έχουν όμορφα, κόκκινα αβγά για τα περίφημα “κουλίτσια”, τα στρογγυλά τσουρέκια δηλαδή με το κόκκινο αβγό”
Οι Μεσοτοπίτισσες με αυτό το φυτό βάφουν κάθε χρόνο τα αβγά, για να τους δώσουν έντονο χρώμα, το οποίο ποίκιλλε από βαθύ σκούρο κόκκινο, έφτανε στο πορφυρό και στο ροζ και έως το πορτοκαλο-καφέ.
Θυμάμαι τη γιαγιά μου, νοικοκυρά από τις λίγες, να βράζει τις κοπανισμένες ρίζες τη Μεγάλη Τετάρτη, για να μουλιάσουν μέχρι την επόμενη μέρα που θα έβαφε τα αβγά. Εγώ μεγαλώνοντας απέρριψα αυτή τη μέθοδο θεωρώντας την αναχρονιστική και ξεπερασμένη. Ήθελα να ακολουθήσω πιο μοντέρνες και μοδάτες μεθόδους, σιγά μην έβαφα τα δικά μου αβγά όπως τα έβαφε η γιαγιά μου!
Πού να ήξερα ότι πολύ σύντομα αυτή η φάση απόρριψης θα περνούσε, όχι μόνο σε μένα, αλλά και σε πολύ κόσμο γύρω μου. Οι άνθρωποι κουρασμένοι από τις επιταγές του λάιφ στάιλ, απηυδησμένοι από τις αποκαλύψεις των διατροφικών σκανδάλων και υποψιασμένοι πλέον απέναντι στις χημικές ενώσεις που απειλούν την υγεία μας, κάνουν στροφή 180 μοιρών και επιστρέφουν στα πατροπαράδοτα, παραδοσιακά και δοκιμασμένα.
Μετά από όλα αυτά αναρωτιέστε ακόμα πώς βάφω τα δικά μου αβγά το Πάσχα. Φυσικά με ριζάρι! Και θα μοιραστώ μαζί σας τη συνταγή:
Καταρχάς προμηθεύτηκα ριζάρι από το χωριό μου. Αυτό είναι το “δύσκολο” σημείο της συνταγής, η εύρεση της πρώτης ύλης. Αν κινηθείτε έγκαιρα, υπάρχει πιθανότητα να το βρείτε στα μεγάλα καταστήματα μπαχαρικών της Ευριπίδου, στο κέντρο της Αθήνας. Αλλά φύεται και σε όλη τη χώρα, ψάξτε, ρωτήστε…
Πάμε στην εκτέλεση τώρα. Ξεκινάμε την προετοιμασία μια μέρα πριν, τη Μεγάλη Τετάρτη δηλαδή. Χρειαζόμαστε μόνο τη ρίζα του φυτού, την οποία κόβουμε σε μικρά κομμάτια και μετά κοπανάμε στο γουδί αλύπητα! Όσο πιο πολύ το κοπανίσουμε, τόσο πιο έντονο χρώμα θα πάρουμε. Μη χρησιμοποιήσετε μπλέντερ γι’ αυτή τη δουλειά, θα σας το θολώσει.
Η δοσολογία είναι 70 γραμ. ριζάρι για 15 αυγά. Βράζουμε το κοπανισμένο ριζάρι σε άφθονο νερό για 10 λεπτά και το αφήνουμε να σταθεί όλη τη νύχτα μέσα στο νερό που έβρασε. Τη Μεγάλη Πέμπτη σουρώνουμε καλά το ριζάρι, ρίχνουμε ξανά το καθαρό νερό στην κατσαρόλα, προσθέτουμε μια στρώση καλοπλυμένα αβγά (το ριζάρι να τα σκεπάζει, αν όχι προσθέτουμε κι άλλο νερό) λίγο αλάτι και ½ ποτηράκι ξύδι.
Τα βράζουμε για 15-20 λεπτά. Βγάζουμε τα αβγά με την τρυπητή κουτάλα από το ζεστό νερό, τα τοποθετούμε σε αυγοθήκη να στραγγίσουν και να κρυώσουν. Όταν κρυώσουν εντελώς, τα γυαλίζουμε με μια λαδωμένη χαρτοπετσέτα.
Πιστεύω ότι το αποτέλεσμα θα σας ικανοποιήσει, ακόμα κι αν το χρώμα δε βγει με αυτή την πλαστική ομοιομορφία που οι βιομηχανικές βαφές μας έχουν συνηθίσει να θεωρούμε ωραία. Στη φύση άλλωστε το διαφορετικό ξεχωρίζει. Κι εσείς θα έχετε την αλάνθαστη σιγουριά ότι επιλέξατε την πιο φυσική και αβλαβή λύση για τα αγαπημένα σας πρόσωπα. Ακριβώς όπως έκαναν κάποτε οι γιαγιάδες μας.
Καλή επιτυχία και καλή Ανάσταση
“Αντζελα Κοντού”
Μεσότοπος Λέσβος
